Trong thời gian vừa qua, các vụ án kinh tế, tranh chấp kinh doanh thương mại có liên quan đến hoạt động tín dụng ngân hàng ngày càng gia tăng, tính chất phức tạp, một số hợp đồng tín dụng thực hiện chưa đúng quy trình, thủ tục, vi phạm quy định của pháp luật dẫn đến thất thoát, nợ đọng vốn vay. Kết quả thống kê thời điểm từ 01/12/2019 đến ngày 31/12/2020 Tòa án nhân dân thành phố Thái Bình đã thụ lý giải quyết đối 35 vụ án kinh doanh thương mại Tranh chấp hợp đồng tín dụng, đa số các vụ án đều phải gia hạn xét xử Tòa án tiến hành thu thập chứng cứ làm rõ mâu thuẫn của các tài liệu trong hồ sơ vay vốn, trong đó Tòa án đã chuyển 06/35 vụ án sang Cơ quan điều tra do đương sự có đơn tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong quá trình lập hồ sơ tín dụng. Các dạng vi phạm cụ thể là:

Kiểm sát viên kiểm sát xét xử vụ án “Tranh chấp hợp đồng tín dụng” trong lĩnh vực Ngân hàng cho vay vốn cấp tín dụng tai Tòa án thành phố Thái Bình.

Vi phạm trong việc giao kết hợp đồng tín dụng: Theo quy định của pháp luật các bên khi tham gia quan hệ pháp luật dân sự (vay nợ) phải ký vào hợp đồng. Song thực tế, vẫn còn trường hợp hộ gia đình vay vốn sản xuất kinh doanh nhưng chỉ có một người ký vào hợp đồng vay, người này lại không được xác định là đại diện cho chủ hộ. Do vậy khi không có khả năng trả nợ thì không thể yêu cầu tất cả các thành viên có trách nhiệm trả; hoặc trường hợp vợ chồng cùng vay nợ ngân hàng thì cả hai vợ chồng đều phải có mặt để ký hợp đồng nhưng do mối quan hệ thân quen nên nhân viên tín dụng đưa cho một người và họ ký thay người còn lại (vợ ký thay tên chồng hoặc chồng thay tên vợ). Đến khi có tranh chấp xảy ra, quá trình giải quyết giám định chữ ký không đúng dẫn đến Tòa án tuyên hợp đồng vô hiệu; Hợp đồng tín dụng không được các bên ký vào từng trang, chữ ký tại một số văn bản trong hồ sơ không phải chữ ký của bên vay vốn. Điển hình là vụ án “Tranh chấp hợp đồng tín dụng” giữa Nguyên đơn: Ngân hàng thương mại cổ phần Quốc Tế Việt Nam (Ngân hàng VIB), Bị đơn: Bà Ngô Thị Dược và ông Đàm Đình Kha. Hợp đồng tín dụng bên vay vốn chỉ ký vào trang cuối cùng của hợp đồng, không ký vào từng trang. Bị đơn đề nghị giám định chữ ký tại Biên bản làm việc xác nhận nợ và Giấy đề nghị vay vốn, kết quả giám định chữ ký, chữ viết trên các tài liệu trên không phải của bị đơn. Vì vậy bị đơn cho rằng không có việc vay nợ trên thực tế, bị đơn không được đọc hợp đồng tín dụng, chỉ ký giấy trắng tại một số tài liệu để Ngân hàng giải ngân cho người khác.

Vi phạm trong việc xác lập hợp đồng thế chấp, thẩm định tài sản thế chấp: Quá trình lập hồ sơ, thẩm định tài sản, cán bộ tín dụng không xác định được chính xác các đồng sở hữu tài sản để yêu cầu họ cùng ký vào hợp đồng thế chấp (quyền sử dụng đất của hộ gia đình nhưng chỉ có bố mẹ ký còn các con đã thành niên không ký; Quyền sử dụng đất là của các đồng thừa kế hiện đang do một người sử dụng nhưng không yêu cầu các đồng thừa kế cùng ký...); Cán bộ tín dụng đã nâng giá trị tài sản thế chấp cao hơn so với giá trị thực tế, dẫn đến khi phát mại, giá trị thu về không đảm bảo thanh toán; Trên thửa đất dùng thế chấp có nhà và các công trình xây dựng kiên cố của người khác nhưng Ngân hàng không tiến hành thẩm định hoặc thẩm định không đúng, không làm rõ tài sản trên đất thuộc sở hữu của ai nhưng vẫn đưa vào thế chấp, dẫn đến khi có tranh chấp xác minh thì xác định tài sản thuộc quyền sở hữu của người khác không phải của người có quyền sử dụng đất thế chấp. Điển hình là vụ án “Tranh chấp hợp đồng tín dụng” giữa nguyên đơn Ngân hàng Thương Mại Cổ phần quốc dân, bị đơn Ông Phạm Xuân Cham và bà Phạm Thị Phi. Quá trình lập hồ sơ cấp tín dụng, cán bộ tín dụng Ngân hàng TMCP Nam Việt - chi nhánh Hải Phòng - Phòng giao dịch số 9 (nay là Ngân hàng TMCP Quốc Dân - chi nhánh Thái Bình) đã tiến hành thẩm định bất động sản là tài sản thế chấp, tại thời điểm thẩm định có tài sản trên đất là 01 ngôi nhà 03 tầng không thuộc sở hữu hợp pháp của bên thế chấp tài sản nhưng Ngân hàng vẫn đưa tài sản trên vào thế chấp. Quá trình giải quyết vụ án, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan đã có đơn thư khiếu nại nhiều lần, yêu cầu chuyển hồ sơ đến Cơ quan điều tra, dẫn đến vụ án kéo dài 03 năm chưa giải quyết được dứt điểm.

 Vi phạm trong việc đăng ký tài sản thế chấp: Theo quy định của pháp luật thì tài sản thế chấp là bất động sản hoặc động sản phải đăng ký quyền sở hữu thì phải đăng ký thế chấp. Tuy nhiên vẫn còn trường hợp sau khi ký hợp đồng thế chấp, các bên không trực tiếp đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền để thực hiện đăng ký tài sản thế chấp, nhiều ngân hàng vẫn tiến hành cho vay hoặc trường hợp khi lập hợp đồng thế chấp ghi tên thế chấp là quyền sử dụng đất có diện tích, vị trí cụ thể nhưng khi đăng ký thế chấp lại thể hiện diện tích khác, ở vị trí khác, số thửa khác dẫn đến khi giải quyết Tòa án phải tiến hành xác minh, thẩm định tài sản thế chấp nhiều lần, vụ án kéo dài.

 Nguyên nhân, điều kiện dẫn đến thiếu sót, vi phạm nêu trên là do cán bộ tín dụng Ngân hàng nghiên cứu các quy định của pháp luật và qui định của ngành Ngân hàng về lĩnh vực tín dụng chưa sâu, chưa đầy đủ, một số cán bộ còn chủ quan cố ý làm sai, hoặc làm không hết trách nhiệm trong việc cấp tín dụng; công tác quản lý kiểm tra, giám sát cán bộ tín dụng chưa chặt chẽ còn nhiều sơ hở thiếu sót cho nên dẫn đến vi phạm.

Để kịp thời khắc phục các sơ hở thiếu sót trong công tác quản lý, những nguyên nhân, điều kiện dẫn đến vi phạm như đã nêu ở trên, bảo vệ tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp của Ngân hàng; Viện kiểm sát nhân dân thành phố Thái Bình đã ban hành Kiến nghị số 03/KN - VKSTPTB ngày 19/01/2021 với Giám đốc các chi nhánh Ngân hàng trên địa bàn thành phố Thái Bình áp dụng các biện pháp phòng ngừa vi phạm pháp luật, triển khai đồng bộ các giải pháp cụ thể là: Tăng cường công tác quản lý Nhà nước trong lĩnh vực tín dụng, ngân hàng; chỉ đạo cán bộ làm công tác tín dụng cho vay rút kinh nghiệm các dạng vi phạm nêu trên, không để sai phạm tương tự xảy ra, khi cho vay phải thực hiện đúng các qui định của pháp luật và qui định của ngành Ngân hàng để bảo vệ  tài sản; tăng cường kiểm tra giám sát hoạt động cho vay, có biện pháp xử lý đối với cán bộ làm trái nguyên tắc quy định gây thất thoát tiền cho vay; Thường xuyên phổ biến, quán triệt các quy định của pháp luật, của ngành Ngân hàng về công tác tín dụng để nâng cao kiến thức pháp lý, chuyên môn, kinh nghiệm thực tiễn cho đội ngũ cán bộ nhân viên làm công tác quản lý và tín dụng để phòng ngừa vi phạm; Các Ngân hàng, Tổ chức tín dụng cần có cơ chế cụ thể trong giám sát việc định giá của cán bộ ngân hàng hoặc sử dụng đội ngũ cán bộ thẩm định giá của các tổ chức định giá chuyên biệt; Cần có quy chế phối hợp chặt chẽ với Phòng công chứng trong đó có cơ chế giám sát lẫn nhau để đảm bảo việc thẩm định tài sản sát thực tế, có căn cứ; việc chứng thực hợp đồng vay vốn, hợp đồng thế chấp được khách quan, đúng pháp luật; Tăng cường phối hợp với chính quyền địa phương và các cơ quan chuyên môn trong việc xác minh nguồn gốc tài sản thế chấp, tình trạng sở hữu tài sản nhằm loại trừ việc lập hồ sơ không đúng, tránh được trường hợp người vay vốn lợi dụng sơ hở, lừa dối để được vay vốn gây thất thoát tài sản.

Kiến nghị áp dụng các biện pháp phòng ngừa vi phạm trong việc cấp tín dụng Ngân hàng trên địa bàn thành phố Thái Bình của Viện kiểm sát nhân dân thành phố Thái Bình góp phần tích cực vào việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân; nâng cao trách nhiệm, hiệu quả trong công tác quản lý Nhà nước về tín dụng ngân hàng, phòng tránh các rủi ro pháp lý tiềm ẩn trong lĩnh vực tín dụng. Sau khi Kiến nghị các Ngân hàng trên địa bàn thành phố Thái Bình đã tiếp thu áp dụng các biện pháp phòng ngừa vi phạm và tăng cường nâng cao chất lượng công tác quản lý việc cho vay vốn.

                    Vũ Thị Thanh - Viện kiểm sát nhân dân thành phố Thái Bình